Choroby nowotworowe stanowią główną przyczynę zgonów w określonych grupach wiekowych. Tradycyjne metody leczenia, jak radioterapia czy chemioterapia okazują się niedostatecznie skuteczne. Dużą nadzieję pokłada się w zastosowaniu osiągnięć immunologii w terapii onkologicznej.

Immunoterapia nowotworów

Stosowanie osiągnięć immunologii w leczeniu nowotworów to zupełnie nowe przedsięwzięcie. Obecnie stanowi ono jedynie uzupełnienie konwencjonalnych metod leczenia - chemioterapii i radioterapii. Jedynie w przypadku niektórych zmian onkologicznych może być zastosowane jako główny rodzaj leczenia.

Przypuszcza się jednak, że w miarę rozwoju medycyny, stosowanie terapii immunologicznej znacznie wzrośnie i zajmie miejsce tradycyjnych sposobów walki z nowotworem. To dlatego, że immunoterapia posiada kilka zasadniczych zalet w porównaniu z chemioterapią. Po pierwsze jest dużo mniej inwazyjna i szkodliwa dla pacjenta, po drugie jest skierowana ściśle na ognisko nowotworowe, nie uszkadza więc sąsiednich zdrowych komórek i tkanek. Poza tym pobudza i wzmacnia odpowiedź układu immunologicznego, który precyzyjnie nakierowuje czynniki terapeutyczne w miejsca zmienione chorobowo.

Rodzaje terapii

Podział obejmuje trzy rodzaje immunoterapii:

? Terapię czynną, w której efekt leczniczy uzyskuje się, pobudzając układ odpornościowy pacjenta do rozpoznawania i walki z nowotworem

? Terapię bierną, opierającą się na bezpośrednim podawaniu przeciwciał (produkowanych przez komórki układu immunologicznego cząsteczek) skierowanych przeciw  ściśle określonym, zmienionym chorobowo komórkom.

? Terapia adoptywna. W tym rodzaju leczenia walkę z komórkami nowotworowymi podejmują komórki układu odpornościowego, które zostały podane pacjentowi dożylnie. Często organizm pacjenta jest oszukiwany przez komórki nowotworowe, które maskują się, tak by nie zostać zidentyfikowane. Podanie komórek odpornościowych z zewnątrz gwarantuje lepszą rozpoznawalność regionów zaatakowanych przez nowotwór i szybką reakcję w postaci wydzielanych przeciwciał, zapobiegającą postępowaniu zmian.

Szczepionki przeciwnowotworowe

Szczepionki te różnią się od tradycyjnych m.in. wywieranym efektem. W przypadku klasycznych preparatów szczepionkowych podajemy je profilaktycznie, po to, by nie dopuścić do rozwoju choroby zakaźnej przez wykształcenie odporności na dany drobnoustrojowi. W przypadku ?szczepionek? onkologicznych ich podanie ma za zadanie powstrzymać rozwój choroby. W skład podawanych preparatów mogą wchodzić odpowiednio spreparowane (napromieniowane lub martwe) komórki nowotworowe od pacjenta lub antygeny nowotworowe (cząsteczki na powierzchni komórek nowotworowych) wraz z określonymi związkami chemicznymi (tzw. adjuwantami, wzmagającymi odpowiedź immunologiczną). Obecnie trwają też prace nad skonstruowaniem modyfikowanej genetycznie szczepionki przeciwnowotworowej, która zawierałaby ?lecznicze? geny. Taki rodzaj terapii najlepiej sprawdza się w przypadku czerniaka (złośliwy rak skóry), gorsze wyniki uzyskano natomiast dla raka okrężnicy. Na świecie dostępne są dwie szczepionki przeciwnowotworowe: Melacine ( w Kanadzie, dla czerniaka) i Onco VAX ( w Holandii, w leczeniu raka okrężnicy). Niestety, w Polsce nie można nabyć żadnych preparatów tego typu.

Przeciwciała monoklonalne

Wielkim wyzwaniem dla naukowców wciąż pozostają przeciwciała monoklonalne. Metoda ich produkcji została opracowana w latach 80-tych XX wieku, a  jej twórcy Milstein i Köhler otrzymali Nagrodę Nobla. Są to cząsteczki otrzymywane z udziałem zwierząt laboratoryjnych, których zadaniem może być m.in. identyfikacja komórek nowotworowych. Przeciwciała te są wykorzystywane zarówno w diagnostyce onkologicznej, jak i leczeniu. Pierwszy raz z sukcesem zastosowano przeciwciała monoklonalne w 1981 roku, u chorego na chłoniaka. Otrzymał on wtedy stworzone dla niego przeciwciała i został wyleczony. Niestety, od tamtego czasu u niewielu pacjentów udało się osiągnąć tak pozytywny efekt terapeutyczny. Przeciwciała monoklonalne są wciąż niedoskonałe, ale ich działanie próbuje się ulepszyć, np. zmniejszając ich masę, tworząc wersje humanizowane (czyli produkowane przez zwierzęta, ale jak najbardziej podobne do ludzkich) czy redukując wywoływane przez nie efekty uboczne. Obiecującym rozwiązaniem stało się wiązanie przeciwciał monoklonalnych z różnymi związkami chemicznymi. Takimi dodatkami mogą być np. leki, enzymy, toksyny, radioizotopy. Badania pokazują, że użycie przeciwciał monoklonalnych w połączeniu z określonymi substancjami przynosi pożądane efekty i wspomaga terapię antynowotworową.  

Istnieje wiele rodzajów terapii immunologicznej, które mogą być wykorzystane w walce z nowotworem. Część z nich, choć jeszcze mało popularna, na pewno jest nadzieją dla współczesnej onkologii. Naukowcy wciąż pracują nad udoskonaleniem tych form, które okazały się nieskuteczne i opracowaniem nowych metod, które byłyby efektywne i bezpieczne dla pacjenta.

Ewelina Osińska