Adam Bakuła: Co wywołuje grypę? Jakie są jej objawy?

dr. Barbara Kazanecka, Wojwódźki Szpital Zakaźny w Warszawie: Grypa jest chorobą wirusową. Wywołują ją wirusy nazywane kosmopolitami. Warto wiedzieć, że oprócz człowieka wybierają na żywiciela również inne organizmy. Nie są w stanie funkcjonować jedynie samodzielnie.

U ludzi wirusy grypy lokalizują się najczęściej w układzie oddechowym i powodują typowe objawy infekcji górnych dróg oddechowych. Choroba zaczyna się od bólu gardła, powiększenia i przekrwienia migdałków podniebiennych, często towarzyszy temu gorączka, łzawienie, nadmierna potliwość, bóle kostno-stawowo-mięśniowe, ogólne rozbicie i złe samopoczucie. Jeśli intensyfikacja zakażenia jest większa, atakują także dolne drogi oddechowe.

Jakie powikłania może spowodować grypa?

Jeżeli zakażenie przebiega w sposób nietypowy, może dojść do zaburzeń rytmu serca albo zapalenia mięśnia sercowego. Są to dwa najgroźniejsze powikłania grypy. Może także spowodować zapalenia osierdzia i różnego rodzaju odczyny przyzapalne, na przykład przyzakaźne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Wirus grypy może też uszkadzać inne narządy: wątrobę, śledzionę, a także szpik kostny.

Szczególnie narażeni są ludzie obciążeni niedoborami odporności - np. zarażeni wirusem HIV, noworodki, niemowlęta, dzieci, ludzie w zaawansowanym wieku, pacjenci po przeszczepach, przewlekli alkoholicy, narkomani. W ich przypadku grypa może nawet wywołać uogólniony proces zapalny z zaburzeniami równowagi organizmu i doprowadzić do zgonu wskutek niewydolności oddechowo-krążeniowej.

Skąd u tego wirusa zdolność do regularnego wywoływania epidemii?

Wirus grypy jest wirusem z grupy wirusów RNA, charakteryzujących się dużą zakaźnością i opornością na leczenie chemioterapeutykami. Bakterie możemy zwalczać antybiotykami, niestety inaczej jest z wirusami, na które nie mamy do tej pory żadnych skutecznych leków. Epidemie dotyczą głównie ludności ?skoszarowanej" i nie myślimy tu tylko o wojsku, ale o uczniach, studentach, pracownikach biurowych - ludzi w dużych skupiskach. A wirus rozprzestrzenia się łatwo - drogą kropelkową, więc wystarczy kichnąć, albo podać zakatarzoną dłoń i w ten sposób kogoś zarazić. To są najczęstsze drogi zakażenia.

Jak możemy zabezpieczyć się przed grypą?

Najlepiej stosując profilaktykę - zanim będziemy narażeni na kontakt z osobami chorymi, powinniśmy dbać o kondycję i ?tresować" odporność swojego organizmu - spać przynajmniej 8 godzin dziennie, prowadzić regularny tryb życia i regularnie się odżywiać, starać się wzbogacać dietę witaminami, najlepiej pochodzenia naturalnego, uprawiać sporty - w miarę możliwości na świeżym powietrzu.

Czy warto stosować coraz popularniejsze szczepionki?

Przyznam, że czekałam na to pytanie. Zdania wśród lekarzy są podzielone - jedni uważają, że warto się szczepić, szczególnie, jeśli jest się narażonym na kontakt z osobami chorymi, jak na przykład pracownicy służby zdrowia. Zaleca się je też osobom o upośledzonej odporności, dzieciom, młodzieży, osobom po 50. roku życia, przewlekle chorym, ludności skoszarowanej. Jeśli osoba zaszczepiona będzie miała kontakt w wirusem, może przejść chorobę o bardzo łagodnych objawach, w postaci kataru, krótkotrwałej chrypki, jednorazowej zwyżki temperatury lub wcale nie zachorować. Jeśli jednak trafimy na szczep wirusa, który jest w wysokim stopniu zmutowany, to szczepionka okaże się zupełnie nieskuteczna.

Lekarze starszej generacji często odradzają szczepionki - twierdzą, że to sztuczny sposób stymulowania odporności organizmu, który może wręcz obniżyć jego czujność. Pozostali, opierając się na wynikach najnowszych badań z dziedziny immunologii, zwykle zalecają taki rodzaj profilaktyki, ponieważ dość skutecznie pozwala na uniknięcie poważnych powikłań i skrócenie czasu choroby.

Jakie są przeciwwskazania do szczepień przeciw grypie?

Nie mogą szczepić się alergicy z uczuleniem na białko jaja kurzego. Wynika to z tego, że wirusy grypy namnażane są w kurzych zarodkach. A z tych wirusów pozyskuje się białka - hemaglutyninę i neuraminidazę będące składnikami szczepionek.

Kiedy należy się szczepić?

Najlepiej zaszczepić się około miesiąca przed nadejściem sezonu grypowego. W naszym klimacie sezon ten przypada na okres od listopada do kwietnia. Wynika z tego, że o szczepieniu należy pomyśleć już we wrześniu lub październiku. Ten czas wyprzedzenia jest ważny, ponieważ swoista odporność potrzebuje ponad tydzień, aby się w pełni rozwinąć. Żeby ją utrzymać, powinniśmy szczepienie co roku powtarzać.

Dlaczego trzeba powtarzać szczepienie?

Wirusy mają nad nami taką przewagę, że nieustannie zmieniają się, modyfikując swój genotyp. Kolejnymi szczepionkami próbuje się prześcignąć ich mutacje.

W jakim wieku można zacząć szczepienia?

Można zaszczepić już nawet sześciomiesięczne niemowlę, ale decydujące zdanie ma w tej kwestii neonatolog, który podejmie decyzję w indywidualnych przypadkach. Należy pamiętać, że organizm dziecka różni się od organizmu dorosłego i trochę inaczej reaguje na szczepionkę. Dlatego w przypadku małych dzieci dawki są odpowiednio mniejsze.

Jakie objawy uboczne może wywołać szczepionka?

Po nakłuciu należy się spodziewać miejscowego odczynu zapalnego. Poza tym występują często objawy ogólne, takie jak bóle głowy i uczucie zmęczenia przez 1-2 dni po szczepieniu.

Jakie szczepionki są w tej chwili na rynku?

W Polsce dostępne są preparaty Fluarix, Influvac, Vaxigrip oraz jego wersja dla dzieci - Vaxigrip Junior.

Ile kosztuje szczepionka przeciw grypie?

To wydatek ok. 20-30 zł.

Gdzie możemy się zaszczepić?

Zaszczepić możemy się w przychodniach czy poradniach lekarzy rodzinnych. Możemy też poprosić naszego lekarza pierwszego kontaktu o wypisanie recepty na szczepionkę, a następnie po wykupieniu jej, umówić się na szczepienie z pielęgniarką. Zawsze jednak najpierw lekarz powinien nas zbadać, objaśnić nam działanie szczepionki, jej ewentualne działania uboczne, czy powikłania poszczepienne.

Jakie podobne infekcje grożą nam w okresie jesienno-zimowym?

Poza wszechobecną grypą, zarazić możemy się bakteriami - głównie paciorkowcami, odpowiedzialnymi za anginę, albo gronkowcami, które wywołują zakażenia o podobnym przebiegu, z zaczerwienieniem gardła, obrzękiem migdałków podniebiennych i trudnościami w przełykaniu.

W stanach obniżonej odporności czasem atakuje bakteria Heamophilus influenzae typu B.

Możemy też mieć do czynienia z zakażeniem układu pokarmowego przez enterowirusy, imitującymi w okresie początkowym grypę.

Czy możemy mieć nadzieję, że grypa zostanie zupełnie wyeliminowana?

Zakaźnicy [lekarze chorób zakaźnych - przyp. red.] do tego właśnie dążą, ale im więcej wiemy na temat wirusów, tym bardziej uczy nas to pokory.

Dzięki niesamowitym zdolnościom przystosowawczym wirusy mogą uodparniać się na nasze działania, są w stanie imitować komórki naszego ciała, wbudowywać się w genom, więc walka z nimi jest bardzo trudna. Wierzę jednak, że któregoś dnia uda nam się sprostać nękającym nas od zawsze epidemiom grypy. Będzie to zapewne możliwe, dzięki efektom licznych badań w prężnie rozwijających się dziedzinach, takich jak genetyka medyczna i immunologia kliniczna.

Rozmawiał Adam Bakuła