Jąkających traktuje się inaczej niż zdrowe osoby. Niechętnie się z nimi kontaktujemy, ponieważ taka rozmowa sprawia nam trudność. Jaki jest tego skutek? Jąkający się oglądają świat przez szybę, stworzoną nie tylko przez niego samego, ale też przez zachowanie innych ludzi.

Czy to już jąkanie się?

Z jąkaniem mamy do czynienia, gdy czyjaś mowa nie jest płynna. Osoba jąkająca się może powtarzać głoski, sylaby, słowa, może robić długie przerwy, mówić zbyt wolno lub zbyt szybko. Nietrudno wyobrazić sobie, jakim stresem jest wtedy dla niej każda wypowiedź. Jąkający się jest w trakcie mówienia spięty, napręża mięśnie, ma przyspieszony puls, czerwieni się lub blednie. Im bardziej stara się nie zająknąć, tym efekt jego wysiłków jest gorszy, bo nerwy nie są jego sprzymierzeńcem. Koszmar powiększa reakcja otoczenia.

Najłatwiej leczenie przebiega u małych, trzy-czteroletnich dzieci. Ne zdają sobie one jeszcze sprawy z tego, że ich mowa odbiega od prawidłowej. Z biegiem czasu jest już jednak coraz trudniej, ponieważ dziecko orientuje się po reakcjach kolegów i rodziny, że ma problem z płynnością mowy. Jest to dowód na to, że uświadamianie sobie tego problemu niestety utrwala nieprawidłowe nawyki wymowy.

W otoczeniu życzliwych, dobrze znanych mu ludzi jąkający się mówi zazwyczaj znacznie lepiej. Niestety, takich sytuacji jest w naszym życiu niewiele. Każdy z nas częściej musi wypowiadać się przed większą grupą, niekiedy nawet przed niechętnym audytorium. Wtedy pojawiają się silne emocje, a z nimi jąkanie. Ogromnym przeżyciem staje się odpowiedź przed nauczycielem lub rozmowa z kolegami, którzy wyśmiewają lub w najlepszym razie unikają jąkającego się nie mogąc znieść jego inności.

Doświadczenie osób starających się pomóc jąkającym się, uczy, że z czasem dotarcie do takiej osoby staje się coraz trudniejsze. Strach przed tym, co powiedzą inni, sprawia, że woli mówić jak najmniej, a szczególnie unika rozmów o swoim problemie.

Lęk, złość, smutek, wstyd, utrata pewności i wiary w siebie - wszystko to są bardzo często konsekwencje psychiczne jąkania, wyzwalane negatywnymi reakcjami otoczenia. Często pojawia się bunt, pretensja i pytanie, dlaczego właśnie ja nie mówię tak jak inni.

Na te pytanie nie ma niestety z punktu widzenia medycznego jednoznacznej odpowiedzi. Badania nad przyczynami jąkania się wciąż trwają.

Dwa typy jąkania

Początek jest najczęściej niewinny - rodzice bagatelizują pojawiający się u dziecka objaw jąkania się, mając nadzieje, że z tego wyrośnie. Tak się rzeczywiście na ogół dzieje, bo u około 60 proc. dzieci w wieku 3 lat występuje tzw. jąkanie fizjologiczne (pierwotne), będące skutkiem dyskoordynacji myślenia i mówienia. Polega ono na tym, że dziecko bez napięcia mięsni oddechowych fonacyjnych i motorycznych powtarza pewne elementy wypowiedzi, zazwyczaj początkowe w poszukiwaniu odpowiednich słów i struktur gramatycznych dla wyrażenia myśli i emocji.

Ten typ jąkania należy jednak odróżnić od jąkania wtórnego, które cechuje silne napięcie mięśniowo-emocjonalne. Jąkanie fizjologiczne najczęściej mija samorzutnie lub z niewielką interwencja terapeutyczną. Jąkanie właściwe - to które staje się problem na resztę życia - jest ściśle związane ze sferą psychiki. Niektórzy lekarze traktują je nawet jako pewną formę nerwicy, która pojawia się w wyniku doznanego szoku lub silnych, negatywnych emocji.

Dla małych dzieci wyzwalaczem jąkania może być urodzenie się młodszego rodzeństwa, pójście do przedszkola, przebywanie z inna osobą jąkająca się i wzorowanie na jej mowie, emocjonalny wstrząs czy niewłaściwe metody wychowawcze. Niektóre z tych dzieci pozbywają się niepłynności mówienia, jeśli nastąpi zmiana sytuacji patogennej wewnątrz - czy pozarodzinnej. U innych natomiast jąkanie utrwala się, jeśli takie dziecko nie zostanie w porę objęte specjalistyczną opieką.

Dziecko się jąka, dorosły jest nieszczęśliwy

O tym, jak ważne są tutaj emocje, zarówno te pozytywne, jak i negatywne, świadczyć może fakt, że częściej jąkają się chłopcy niż dziewczęta. Być może ma to związek z tym, że chłopcy (co wynika z naszej kultury, która każe im ?być twardym") raczej tłumią uczucia niż je okazują, co sprzyja jąkaniu. Jednak zupełnie niezależnie od płci, konsekwencje zaniedbanego jąkania są takie same - utrwalone jąkanie przestaje pozwalać normalnie żyć. Ten, kto się jąka, ma trudności ze zrobieniem zakupów w sklepie, rozmowami telefonicznymi, poznawaniem nowych osób, załatwianiem spraw urzędowych. Podobnych sytuacji są setki. Osoba jąkająca się zawsze i wszędzie czuje się gorsza. W szkole ma niższe stopnie, nawet, jeżeli nie brakuje jej zdolności. Jest często oceniana tylko na podstawie prac pisemnych, ponieważ nauczyciele nie chcą tracić czasu na ucznia, który przy odpowiedzi wciąż się zacina. Także rówieśnicy zwykle wolą trzymać się jak najdalej od kogoś, kto ma problemy z płynnością mowy. Jest to o tyle zrozumiałe, że trudno nawiązać jakikolwiek kontakt bez mówienia. Czas biegnie, jąkający się jest coraz bardziej samotny, zamyka się w domu i izoluje od świata. Boi się pójść na wyższą uczelnię, czasem nawet rezygnuje z podjętych już studiów. Ma też później problemy w pracy. Cechuje go frustracja i niska samoocena. Często jąkający się szukają pomocy nie tylko u logopedów, ale też u psychologów, neurologów, a nawet bioenergoterapeutów.

Rodzic powinien wiedzieć jak postępować

Dlatego im wcześniej jąkające się dziecko trafi do logopedy lub neurologopedy, tym lepiej. Trafna diagnoza, ustalenie przyczyn jąkania i poinstruowanie rodziców, jak powinni postępować z dzieckiem, mają decydujące znaczenie dla jego przyszłości. Jeśli tylko pojawią się jakiekolwiek wątpliwości co do prawidłowości mowy naszej pociechy, należy więc udać się do specjalisty. Nawet, jeśli to tylko jąkanie fizjologiczne, taka wizyta nie zaszkodzi.

Leczenie jąkania trwa od kilku miesięcy do kilku lat. Ta różnica w długości bierze się stąd, że każde dziecko jest inne, u każdego inne mogą być przyczyny jąkania, a dodatkowo każde wymaga indywidualnego podejścia.

W czasie takiej terapii stosuje się też różne metody leczenia. Proponowane przez logopedów ćwiczenia mają za cel głównie opanowanie umiejętności relaksacji i właściwej koordynacji oddechowo-fonacyjno-motorycznej (tzn. nauczenie się prawidłowego oddechu, fonacji, artykulacji).Uczy się także techniki wolnego i płynnego mówienia oraz rytmizacji mowy. Z czasem dziecko będzie mogło zacząć mówić coraz szybciej i sprawniej.

Powyższe metody wyglądają wprawdzie na mało skomplikowane, ale w rzeczywistości utrwalone jąkanie jest bardzo ciężko wyleczyć. Niejednokrotnie nie udaje się to wcale. Sposobem osiągnięcia sukcesu w leczeniu jest wytrwałość. Dlatego tak ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii. Wszyscy logopedzi wiedzą, że praca z nastolatkiem, który już długo się jąka, jest trudniejsza niż z dzieckiem. Warto pamiętać, że leczenie, zwłaszcza w późniejszym okresie, kiedy dotyczy ono utrwalonego problemu z mową, powinno iść w parze z psychoterapią, która umożliwi wyjście z kompleksów, przezwyciężanie lęków, zahamowań i frustracji. Jeśli jednak pacjent ma silną motywację i zaufa logopedzie, to także taka terapia ma szansę zakończyć się sukcesem.

Sylwia Więconek - Piątek

Logopeda