Żeń- szeń jest jednym z najsłynniejszych surowców zielarskich pochodzących z kontynentu azjatyckiego, stosowanym od starożytności i zastrzeżonym wówczas dla cesarzy - jako gwarant długowieczności. Dziś, nazywany ?korzeniem życia? zyskał popularność także w Europie - jako lek na wszystkie dolegliwości.

W ziołolecznictwie wykorzystuje się kłącze i korzeń następujących gatunków: żeń-szenia azjatyckiego (właściwego, prawdziwego), Panax ginseng, oraz żeń-szenia syberyjskiego, Eleutherococcus senticosus.

Żeń-szeń prawdziwy

Żeń-szeń prawdziwy, Panax ginseng, w medycynie Wschodu jest stosowany i kultywowany od ponad 3 tysięcy lat jako lek na długowieczność, pozwalający zachować sprawność fizyczną i umysłową. W starożytnych Chinach był zastrzeżony tylko dla cesarzy, a za jego kradzież z pałacowych ogródków groziła surowa kara. Do Europy sprowadzono go w XII w.

W lecznictwie wykorzystuje się korzeń, Ginseng radix, pochodzący od roślin 4-6 letnich. W zależności od obróbki korzenia, sposobu i temperatury jego suszenia, otrzymuje się żeń-szeń ?czerwony? lub ?biały?. Brunatnoczerwone zabarwienie jest związane z procesem karmelizacji cukrów.

Wielokierunkowe działanie korzenia wiąże się z szerokim spektrum związków czynnych zawartych w surowcu.

Ginseng radix stosuje się jako surowiec adaptogenny, czyli zwiększający zdolności przystosowawcze organizmu do nowych lub niekorzystnych warunków, i osłaniający go przed negatywnymi skutkami długotrwałej ekspozycji na stres. Korzeń żeń-szenia wpływa bowiem na produkcję istotnych w reakcji stresowej hormonów, m.in. hormonu adrenokortykotropowego. Jest to także surowiec zwiększający koncentrację, korzystnie wpływający na pamięć i zdolność uczenia się. Kwestią sporną jest działanie wspomagające aktywność fizyczną poprzez zwiększenie wydolność organizmu, natomiast uważa się, że wyciąg z żeń-szenia azjatyckiego może przeciwdziałać objawom zmęczenia. Jest to także skuteczny afrodyzjak. Stanowi podstawowy składnik wielu preparatów zalecanych przy obniżeniu popędu seksualnego i wspomagających potencję. Jest też wskazany dla osób starszych, w okresie rekonwalescencji, w stanach wyczerpania fizycznego i psychicznego, jako lek ogólnie tonizujący (rewitalizujący, wpływający na cały organizm). Dowiedziono także przeciwmiażdzycowego działania wyciągów z Ginseng radix. Immunomodulująca (stymulująca funkcjonowanie układu odpornościowego) aktywność żeń-szenia zwiększa oporność organizmu na infekcje. Dzięki aktywności antyoksydacyjnej (przeciwutleniającej), opóźnia procesy starzenia tkanek. Istotny wydaje się również fakt, iż wyciąg z żeń-szenia wykazuje działanie przeciwzakrzepowe.

Kuracja preparatami zawierającymi Ginseng radix nie powinna trwać dłużej niż trzy miesiące, a przed przystąpieniem do ponownej suplementacji należy zrobić 2-4 tygodniową przerwę, gdyż zawarte w surowcu substancje czynne kumulują się w organizmie. Preparaty z żeń-szenia są dobrze tolerowane, rzadko prowadzą do wystąpienia działań niepożądanych. Należy jednak wspomnieć, że żeń-szeń prawdziwy wykazuje słabe działanie estrogenne, dlatego włączenie suplementów opartych na tym surowcu u kobiet w wieku pomenopauzalnym powinno być skonsultowane ze specjalistą. Przedawkowanie preparatów może prowadzić do tzw. syndromu żeń-szeniowego przejawiającego się nadciśnieniem, nerwowością, biegunką oraz bezsennością. Dowiedziono interakcji żeń-szenia z warfaryną (lek przeciwzakrzepowy), trwają również badania nad interakcjami z lekami z innych grup.

Naukowcy analizują możliwość zastosowania Ginseng radix w profilaktyce i terapii chorób krążenia, prewencji nowotworów, choroby Alzheimera oraz jako środka regulującego poziom węglowodanów we krwi (obniżającego poziom glukozy).

Żeń-szeń syberyjski

Preparaty z żeń-szenia syberyjskiego, Eleutherococcus senticosus, mają węższy zakres zastosowań, co niewątpliwie wiąże się z mniejszą liczbą badań nad terapeutycznym działaniem tego surowca. Został on odkryty, w trakcie poszukiwań zastępnika dla trudnego w uprawie i drogiego żeń-szenia prawdziwego. Środki te są zalecane przede wszystkim jako środki adaptogenne i immunostymulujące, stosowane w okresie przemęczenia, osłabienia, rekonwalescencji.

Przeciwwskazania do kuracji żeń-szeniowej

Przeciwwskazaniami do stosowania preparatów z żeń-szenia są: ciąża, okres laktacji, nadciśnienie, alergia na rośliny z rodziny Araliaceae. Preparaty te nie są przeznaczone dla dzieci poniżej 12 roku życia. W trakcie kuracji żeń-szeniowej nie powinno się nadużywać kofeiny, gdyż może to doprowadzić do nadmiernego wzrostu ciśnienia krwi.

Magdalena Zabłocka
Biotechnolog

Piśmiennictwo:
Brinkmann, H., Wibmeyer, K., Gehrmann, B. (2007). Fitoterapia. Wyd. Medpharm

Lamer-Zarawska, E. (2008). Azjatyckie stymulatory i tonica. Panacea- Leki ziołowe, 2, 12-14

Lamer-Zarawska ,E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. (2007). Fitoterapia i leki roślinne. Wyd. Lek. PZWL

Nartowska, J. (2008). Ginseng radix-dawka nieśmiertelności... Panacea- Leki ziołowe, 4, 5-7