Są przyczyną blisko połowy zgonów w Polsce. Choroby sercowo-naczyniowe. Na pytanie jak uniknąć śmiercionośnego kwartetu, czyli zespołu metabolicznego odpowiada prof. nadzw. dr hab. n. med. Artur Mamcarz.

Zespół metaboliczny to zespół czynników, które wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych - udaru mózgu, choroby wieńcowej i zawału serca.

Według najnowszej definicji do zespołu metabolicznego kwalifikuje

• otyłość brzuszna - mierzona jako obwód pasa na poziomie pępka u mężczyzn przekraczający 94cm, a u kobiet 80cm (102cm i 88cm według wcześniejszej definicji, wciąż akceptowanej przez wielu ekspertów)

zestawiona z co najmniej dwoma z następujących cech:

• podwyższone ciśnienie tętnicze
• nieprawidłowy poziom trójglicerydów (rodzaj cząsteczek tłuszczów, których poziom mierzony jest we krwi)
• hiperglikemia, czyli podwyższony poziom glukozy we krwi na czczo
• obniżony poziom cholesterolu HDL

Adam Bakuła: Jak duża część społeczeństwa spełnia kryteria zespołu metabolicznego?   

Prof. nadzw. dr hab. n. med. Artur Mamcarz: W Polsce około 20-25 proc. dorosłych mężczyzn i kobiet ma cechy zespołu metabolicznego.

 

Czy ten odsetek ma związek z cywilizacyjnymi zmianami stylu życia?

Zespół metaboliczny to przede wszystkim otyłość, która rozpoczyna jego rozwój. Przyczyną nadwagi i otyłości, których wyznacznikiem może być obwód pasa, jest styl życia - w uproszczeniu ludzie za dużo jedzą, a za mało się ruszają. Osoby, które są w stanie spalić nadmiar pożywienia ruszając się, a więc bilansują się energetycznie, nie będą otyłe i nie będą miały cech zespołu metabolicznego.

Jak otyłość brzuszna wpływa na działanie organizmu?

Otyłość to nie tylko kwestia estetyczna. Trzewna (brzuszna) tkanka tłuszczowa to narząd wydzielający hormony, sprzyjający powstawaniu zakrzepów i miażdżycy. Zapoczątkowuje cykl zjawisk m.in. przez to, że nadmiar tkanki tłuszczowej źle reaguje na insulinę, ważny hormon trzustki. Wówczas trzustka nie jest w stanie sprostać zapotrzebowaniu na insulinę, zużywają się jej zapasy, pojawia się insulinooporność,  a po pewnym czasie cukrzyca i w konsekwencji powikłania sercowo-naczyniowe, zwiększone ryzyko wystąpienia udaru mózgu, choroby wieńcowej, zawału serca.

 

Poza tym, u osób otyłych dodatkowe wielokilogramowe obciążenie jest przyczyną szybszego zużywania się m.in. stawów kręgosłupa, czy stawów biodrowych. Ze względu na aktywność hormonalną tkanki tłuszczowej, odnotowuje się też wyższą zachorowalność na niektóre nowotwory.

 

W jakim stopniu na rozwój zespołu metabolicznego wpływają geny?

Wiele osób całą winą obarcza wpływy genetyczne. U osób, które mają w rodzinie przypadki nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu II, czy otyłości istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia tych patologii, ale bardzo dużą rolę odgrywają uwarunkowania środowiskowe. Genetyczne skłonności mogą się nie ujawnić, jeśli te osoby nie będą żyły tak, jak ich rodzice, jeśli natomiast wzorem zachowania wyniesionym z domu jest bezruch i nieprawidłowy sposób żywienia, to oczywiście ryzyko wystąpienia tych powikłań wzrasta.

Jaka dieta jest najlepsza dla osób zagrożonych tymi zaburzeniami?

Odpowiednia dieta powinna dostarczać organizmowi tylko te  składniki, które są mu niezbędne. Jednymi z głównych błędów w żywieniu jest nadmiar tłuszczów zwierzęcych i cukrów prostych przy małej ilości tłuszczów roślinnych oraz węglowodanów złożonych i oczywiście zbyt duża ilość kalorii. Jednak badania pokazują, że nawet u osób ze skłonnością do tycia, które nie są w stanie utrzymać zupełnie prawidłowej masy ciała, ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych może się znacznie obniżyć, jeśli będą one aktywne fizycznie.

Czym spowodowana jest duża szkodliwość tłuszczów zwierzęcych?

Są to tłuszcze aterogenne, czyli sprzyjające powstawaniu miażdżycy. Wynika to z ich działania zwiększającego stężenie cholesterolu i cząsteczek LDL (tzw. złego cholesterolu). W przeciwieństwie do nich, tłuszcze roślinne nie zwiększają stężenia cząsteczek LDL, działają przeciwzakrzepowo i przeciwzapalnie. Trzeba jednak podkreślić, że wbrew pewnemu mitowi, kaloryczność tłuszczu zwierzęcego i roślinnego jest taka sama.

Jakie leczenie stosuje się u osób z zespołem metabolicznym?

Zmiana stylu życia, a więc modyfikacja diety i wprowadzenie wysiłku fizycznego, stosowane na etapie prewencji pierwotnej, czyli po to, by zapobiec wystąpieniu zespołu metabolicznego, to czynniki również ważne w leczeniu osób u których zespół ten się już rozwinął. Zawsze jednak dodatkowo korzysta się z farmakoterapii. Takiemu leczeniu podlegają: nadciśnienie, hiperglikemia lub cukrzyca, zaburzenia stężenia lipidów, trójglicerydów i cholesterolu. Obecne na rynku leki mające zwalczać otyłość nie zawsze się sprawdzają.

Ważne jest, żeby osoba z zespołem metabolicznym, a więc obarczona wysokim ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, nie paliła tytoniu, który dodatkowo to ryzyko podwyższa. Chciałbym jednak podkreślić, że podstawowym sposobem walki z zespołem metabolicznym jest prewencja pierwotna, a więc zmiana przyzwyczajeń, zanim potrzebne będzie leczenie farmakologiczne.

Redakcja Ochoroba.pl