Przełom w leczeniu depresji i przedmiot zażartych ataków przeciwników psychiatrii. Prozac, niefortunnie nazywany tabletką szczęścia, zasługuje na kilka zdań rzetelnego komentarza.  

Lek pojawił się w Stanach Zjednoczonych w 1988 roku i zadziałał na masową wyobraźnię, jako zapowiedź powszechnego szczęścia. Został jednak stworzony po to, by przynieść ulgę osobom cierpiącym z powodu depresji, a nie po to, by poprawiać nastrój społeczeństwu.

Miejsce wśród leków psychotropowych

Klasyczną farmakoterapię z zastosowaniem specjalnie w tym celu opracowanych środków chemicznych stosuje się od lat 50. XX w. Jedną z podstawowych grup leków psychotropowych są leki przeciwdepresyjne. Od innych substancji o działaniu pobudzającym (jak np. amfetamina) różnią się tym, że przeciwdziałają nie tylko subiektywnemu poczuciu smutku, ale i przyczynom depresji. Prozac, a dokładnie zawarta w nim substancja czynna fluoksetyna, należy do leków nowej generacji, które wywołują stosunkowo niewiele skutków ubocznych w porównaniu z poprzednikami. Mechanizm działania tego związku chemicznego to tzw. selektywna inhibicja wychwytu zwrotnego serotoniny (wyjaśnienie poniżej).

SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

Aby zrozumieć tę skomplikowaną nazwę, należy zapoznać się mechanizmem komunikacji pomiędzy komórkami nerwowymi mózgu.

Uważa się, że to właśnie zjawiska zachodzące w mózgu odpowiadają za procesy psychiczne. Narząd ten jest zbudowany z neuronów - komórek, które tworzą między sobą niezwykle złożoną sieć połączeń, dzięki czemu wymieniają informacje. Informacje te przedostają się z komórki do komórki za pośrednictwem neuroprzekaźników, substancji chemicznych, których mamy w organizmie kilka rodzajów. Podczas przekazywania komunikatu, neuroprzekaźniki z jednej komórki są uwalniane do tzw. szczeliny synaptycznej, czyli przestrzeni pomiędzy neuronami. Docierają w końcu do powierzchni drugiej komórki, zaopatrzonej w tzw. receptory, czyli białka, do których mogą się przyłączyć. Przyłączenie neuroprzekaźników do receptorów jest dla komórki "zrozumiałym" komunikatem, który wpływa na jej dalsze funkcjonowanie.

Jednym z neuroprzekaźników powszechnym w tych obszarach mózgu, które odpowiadają za nastrój, jest serotonina, oznaczana często skrótem 5-HT. Organizm to układ oszczędzający energię, dlatego cząsteczki serotoniny (jak i innych neuroprzekaźników) po spełnieniu swojej roli w szczelinie synaptycznej wracają do neuronu, z którego zostały uwolnione. Pozwala to na ich powtórne wykorzystanie. Stwierdzono, że przekaźnictwo za pośrednictwem serotoniny u osób w depresji jest osłabione. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, a więc i Prozac, nie pozwalają na powrót neuroprzekaźnika do komórki, z której został uwolniony, tym samym zwiększając jego stężenie w szczelinie synaptycznej. Skutkuje to poprawą komunikacji między komórkami za pośrednictwem 5-HT, co w perspektywie prowadzi także do korzystnych zmian w strukturze neuronów. Dokładny mechanizm działania substancji z grupy SSRI nie jest do końca wyjaśniony, wiadomo jednak, że pacjenci przeważnie odczuwają efekty leczenia dopiero po 3 - 4 tygodniach od rozpoczęcia kuracji.

Dla kogo Prozac?

Specjaliści nie posługują się żadnym uniwersalnym zestawem reguł, który określałby, dla kogo farmakoterapia jest wskazana, a dla kogo nie. Warto podkreślić, że niektórzy psychoterapeuci uważają farmakoterapię za ostateczność, po którą warto sięgnąć jedynie w przypadku ciężkiego przebiegu depresji lub pojawiających się u pacjenta myśli samobójczych. Nie zaleca się natomiast farmakoterapii kobietom w ciąży i dzieciom. Inne przeciwwskazania to choroba Parkinsona, padaczka, niewydolność wątroby, nerek oraz zaburzenia psychotyczne. Konieczna jest także duża ostrożność przy łączeniu SSRI z innymi lekami, ponieważ często wchodzą w szkodliwe interakcje.

Fluoksetyna jest pomocna w leczeniu depresji, ale także tzw. zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i bulimii.
Chociaż fluoksetyna należy do stosunkowo "bezpiecznych" leków, może wywoływać liczne działania niepożądane. Należą do nich m.in. dolegliwości ze strony układu pokarmowego i osłabienie popędu seksualnego. O objawach tego typu należy poinformować lekarza, który może zadecydować o zmianie lub odstawieniu leków. Uważa się, że Prozac wywołuje u niektórych osób nasilenie objawów lękowych, dlatego zazwyczaj nie jest polecany w terapii depresji połączonej z lękiem.

Kontrowersje

Przede wszystkim warto podkreślić, że nie istnieją wiarygodne dane, które świadczyłyby o celowości używania Prozacu przez osoby zdrowe, które chcą poprawić swoją kondycję psychiczną. Jest to środek wydawany na receptę. Wypisać ją może w uzasadnionych przypadkach wyłącznie lekarz medycyny, psycholog nie ma takich uprawnień.

Duży niepokój wśród lekarzy i pacjentów spowodowały doniesienia z lat 90. XX w. dotyczące prób samobójczych dokonywanych przez osoby leczone fluoksetyną. Rzeczywiście, uważa się, że fluoksetyna może nasilać stany lękowe. Niemniej nie należy zapominać o tym, że depresja jako taka jest poważną przyczyną samobójstw. Inne wyjaśnienie łączy wystąpienie tendencji samobójczych z poprawą stanu osób znajdujących się w ciężkiej depresji. Paradoksalnie poprawa ta mogła poskutkować zebraniem sił wystarczających do podjęcia próby odebrania sobie życia.  

Fluoksetyna w Polsce

W naszym kraju fluoksetyna pojawiła się w roku 1994. W Polsce nie działały wtedy prawa patentowe, które na zachodzie przez długie lata utrzymywały monopol koncernu Eli Lilly na lek i jego handlową nazwę Prozac. Dlatego fluoksetyna od dawna jest sprzedawana również jako Bioxetin, Deprexetin, Fluoksetyna, Fluoxetin i Seronil. Zamienniki te są często znacznie tańsze od oryginalnego leku.

Małgorzata Libman

Biolog
Psycholog

Piśmiennictwo

• Bilikiewicz A (2007). Psychiatria. PZWL, Warszawa.
• Preston J. (2003). Pokonać depresję. GWP, Gdańsk.

 

Poradnia zdrowia psychicznego Warszawa | Psycholog Saska Kępa | poradnia psychologiczna Warszawa